Maskers en harnassen, zwaarden en schilderijen van en over de samurai, de legendarische vechters en hun generaals in het Japan van een paar honderd jaar geleden. Ingebed in een interessant stukje Nederlands-Japanse historie. In het Wereldmuseum in Rotterdam.
Eigenlijk zou je twee films moeten bekijken in combinatie met de fascinerende tentoonstelling in Rotterdam. Voor of na het bezoek aan het Wereldmuseum: Seven Samurai en een episode uit StarWars. Seven Samurai van Akira Kurosowa omdat het de ultieme film over samurai is. StarWars om te zien hoe ze George Lucas geïnspireerd hebben bij het ontwerp van Darth Vader.
Het sinistere masker, dat de omslag van de prachtige catalogus siert, tevens het affiche van de tentoonstelling, lijkt van dichtbij van een modern gespoten en gepolijste kunststof of hoogwaardig aluminium gemaakt. Maar het is 17e-eeuwse lak op eeuwenoud ijzer, met de hand in honderden uren beschilderd, uitgewreven opgepoetst en vervolmaakt.
Het is een zeldzame verzameling die een half jaar lang in het Wereldmuseum blijft. Meer dan driehonderd objecten uit verschillende musea en Europese en Japanse privécollecties. De tentoonstelling begint in een lange en smalle zaal, waarin aan weerszijden en aan de kop de harnassen, maskers en zwaarden van negentien samurai- generaals zijn opgesteld. Een imponerende erewacht, vertegenwoordigers van het feodale Japan, verscheurd door binnenlandse oorlogen.
Ondanks de wreedheden die in die oorlogen door alle partijen begaan werden kende de krijgselite van de samurai een verfijnde culturele levensstijl die van ontelbare leefregels aan elkaar hing. Zen-filosofie en kunst speelden een grote rol in die krijgshaftige cultuur. Fijnzinnige esthetiek in de kalligrafie, in lakwerk, theeceremonie en theater. Maar ook in de krijgskunst, waarin hoofden in een bliksemsnel ballet afgehakt werden, met voorgeschreven passen, bewegingen en rituelen.
Een cultuur waarin ook precies vastgelegd is hoe de rituele zelfmoord als straf uit te voeren. In welke richting de dolk door de eigen buik te halen. Terwijl degene die de eer te beurt valt om onmiddellijk daarna het hoofd af te hakken klaar staat. Het samurai zwaard op de enige goede manier vasthoudend, hoog boven het hoofd, klaar voor de zwiepende slag.
De oogverblindende zwaarden vormen de verbinding tussen kunst en krijgerschap. De kunst is ook ruim vertegenwoordigd, met maskers van de acteurs die optraden in het Nõ-theater van de samurai. Verder hangen er in Rotterdam tientallen kleine en levensgrote aquarellen over het heldenepos van de 47 rõnin en hun op leven en dood gewonnen strijd.
Gevolgd door hun daaropvolgende collectieve zelfmoord in december 1702. Een en ander is uitgebreid beschreven in de catalogus van de tentoonstelling, een pracht van een standaardwerk op zich. Een hardcover van een paar kilo met 330 pagina’s tekst, foto’s en kleurenafdrukken van etsen en aquarellen. Auteur en conversator Bas Verberk en de Leidse hoogleraar Willem van Gulik gaan in de begeleidende essays ook in op de historische banden tussen Japan en Nederland.
In de twee eeuwen dat Japan zichzelf bewust isoleerde van de hele wereld en geen enkele vreemdeling toeliet, werd er alleen met Nederlanders handel gedreven. Daardoor ontstond in Japan een fascinatie voor de Nederlandse cultuur, die tot op heden zijn invloed heeft. Shogun Tokugawa Ieyasu wees midden 16e eeuw het christendom en alle westerlingen het land uit omdat hij ze zag als een bedreiging voor de stabiliteit van Japan. Alleen de Nederlanders, met wie ze vanaf 1589 handel hadden gedreven, mochten blijven.
Zij het dat ze in 1641 met hun handelspost moesten verkassen naar het eilandje Dejima in de haven van Nagasaki. De volgende tweehonderd jaar zou Dejima via de daar passerende Hollandse handelaars en boodschappers het enige venster op de buitenwereld zijn. Als Japan in 1853 door de Amerikaanse marine gedwongen wordt zijn zeehavens open te stellen, doen de Nederlanders hun voordeel met de goede verhoudingen die ze met de Japanners hebben.
Ze worden gevraagd een moderne zeemacht mee op te bouwen, richten een marineschool op en Koning Willem III schenkt het stoomfregat Soembing als opleidingsschip voor Japanse adelborsten. Hij ontvangt als dank de uiterst zeldzame en kostbare lange en korte samurai zwaarden, vervaardigd door Ishidõ Koerekazu, hofleverancier van de shõgun.
Daarmee is Willem III officieel benoemd tot samurai-edelman. Of hij ooit geprobeerd heeft in de achtertuin van Paleis Noordeinde het zwaard rond te zwaaien, op het gevaar af per ongeluk kleuter Wilhelmina het hoofd af te hakken, is niet bekend.
Die zwaarden en de andere cadeaus die door de shõguns aan de koninklijke familie zijn geschonken, en die bij Nationaal Archief zijn ondergebracht, hangen nu te schitteren in het Wereldmuseum.
De expositie Samurai loopt tot en met 24 maart. Het Wereldmuseum is gevestigd in de voormalige Yachtclub van Prins Hendrik aan de Willemskade. Het museum heeft een vaste gratis toegankelijke opstelling met 1800 antropologische en sprituele topstukken uit de hele wereld.
Naast de vaste collectie organiseert het museum ieder jaar twee wisseltentoonstellingen met aansprekende thema’s.
Het Wereldmuseum is van dinsdag tot en met zondag van 10.30 tot 17.30 uur geopend.
De catalogus van Samurai kost € 25,00 en is ook via de webwinkel te bestellen.
Website: www.wereldmuseum.nl