Update 11 december 2022: Het Vierkant van Maurits weer zichtbaar

Het ligt al bijna 400 jaar in het Mastbos, maar bijna niemand kent het vierkant dat Maurits er in 1625 aan liet leggen. Honderden malen moet ik er in het Mastbos overheen gewandeld, gerend, of gefietst hebben. Net als duizenden andere Bredanaars, wandelend met de hond, fietsend, hardlopend. Naar de redactie in het Trivium in Etten-Leur reed ik bijna dagelijks langs het bos, over de Overaseweg, achterlangs via Effen en De Rith.

Hooguit vijf minuten langer dan over de zuidelijke rondweg en A58. Op die schilderachtige sluiproute heb ik altijd het gevoel dat ik op vakantie ga, in plaats van naar mijn werk. Nooit geweten waarom halverwege het Overaseweggetje, nét voorbij het vroegere zwembad Prinsenplassen, een perfecte haakse hoek in de weg zit. Nu weet ik: dat is de noordwestelijke hoek van het ‘Vierkant van Maurits’, dat al bijna 400 jaar in het Mastbos ligt.

Een vierkant dat door vele bezoekers gedeeltelijk belopen wordt, zonder dat ze het beseffen. Sinds Ben van der Veer me vorige week wegwijs maakte op het vierkant, kijk ik voorgoed met andere ogen naar het Mastbos. Gewapend met drie exemplaren van zijn verzameling oude stafkaarten bezochten we het viermaal 1.300 meter lange vierkant. Van der Veer hield toen een warm pleidooi voor het renoveren van het vierkant, voor alle Bredanaars.

„De ideale bestemming voor de acht mille die het jarige Mastbos van de organisatie van de Singelloop gekregen heeft”, aldus Van de Veer, die zelf aan de rand van het bos woont, in een sprookjesachtig houten huis tussen de Galderseweg en de Mark „Alle lanen en dreven worden intensief gebruikt voor wandelen, fietsen, joggen, hardlopen, sprinten, flaneren, kouten en mijmeren, met de blik op oneindig.

Ontspannen, plezierig en nuttig. Maar de meeste lanen zijn een stuk jonger dan het Vierkant van Maurits, zonder de uitstraling en de mogelijkheden van een samenhangend vierkant.” Hij ziet op het vierkant de jaarlijkse ‘Nationale Prins Mauritsloop’. Te organiseren door Sprint, onder auspiciën van Stichting Breda Nassaustad en de gemeente, met steun van Staatsbosbeheer. Het startschot afgevuurd door de huidige prins Maurits.

„Het Vierkant van Maurits heeft een omtrek van 5.300 meter. Zou je het vier keer lopen, dan heb je ongeveer een halve marathon. En er kunnen ook mooie 5 en 10 kilometers op uitgezet worden.”
Maar hoe komt dat vierkant nou eigenlijk daar?

„In 1625 bestond het oorspronkelijke Mastbos net 100 jaar, als klein bos rond het Eeuwig Laantje. In 1621 liet prins Maurits, heer van Breda en eigenaar van het bos, de landmeters Jacob Lips en Pieter Dou een kaart laten maken van het gebied tussen de vesting Breda en het dorpje Galder. Dat werd in 1625 een prachtige kaart die onlangs weer is uitgebracht en voor een grijpstuiver te koop is.”

De kaart was bedoeld om alle percelen te inventariseren, handig bij uitbreiding en aankopen. Van der Veen „Dat vierkant omsloot het grootste deel van het oorspronkelijke bos, de aankopers konden aan de slag. De landmeters beschreven ook hoe dit vierkant, met vier zijden van elk ongeveer 1.300 meter, er uiteindelijk uit zou moeten zien. Het moesten brede lanen of wallen worden, geflankeerd door bomen en sloten. Op den duur is het grootste deel gerealiseerd. De wallen en lanen bestaan nog steeds, al is er hier en daar verval. Het vierkant wordt gevormd door de Stouwdreef en Mastenlaan aan de oostkant, in het zuiden de Oude Postbaan en aan de westzijde de Goordreef.”

En hoe is bijna 4 eeuwen geleden die opvallende bocht van 90 graden in de Overaseweg ontstaan? Lachend: „Die is er niet zonder slag of stoot gekomen. De oude weg zou het vierkant afsnijden. Dat probleem losten ze creatief op door een flinke driehoek grond in te pikken. Daar zijn nog rechtszaken van gekomen. De oude weg binnen het vierkant is nog steeds als zandpad te belopen.”

Volgens Van der Veer, die voor zijn pensioen als jurist werkzaam was bij het Waterschap, Staatsbosbeheer en het Ministerie van Landbouw, wordt het vierkant in 1653 al geroemd door dichter en staatsman Constantijn Huygens: ‘soo sijn ‘t vier dreven dan, en altoos weer vier dreven, die ‘t bosch ver en naarbij sijn prachtigst aansien geven’. Hij zegt dat het vierkant bepalend is geweest voor de ontwikkeling van het Mastbos: „Een fenomeen om te koesteren, we moeten er iets mee doen. Dichtgegroeide wallen en lanen zouden vrij gemaakt moeten worden. Het mooiste zou zijn als ze aan beide zijden voorzien worden van een doorgaande rij bomen.”

Volgens Van der Veer zou het vierkant Staatsbosbeheer, het Bredase bedrijfsleven en Breda als Nassaustad een unieke uitdaging bieden om er creatief en inventief van te profiteren. „Dan zou er op de vier hoeken zou een opvallende roodwitte jalonstok geplaatst kunnen worden. Vier fiere ijkpunten, als eerbetoon aan de landmeters Lips en Dou die 400 jaar geleden met hun kaart een geometrisch meesterwerk afleverden.”

En voor Maurits, die geometrie altijd slim en effectief gebruikte bij zijn belegeringen en zijn krijgstochten, én bij het uitbreiden van zijn grondbezit. Met een knipoog: „Maurits, Lips en Dou zouden het geweldig vinden als die gift van 8 mille van de Singelloop gebruikt gaat worden om hun vierkant in te richten als loopparcours. Ik zou zeggen: aan de slag er mee.”

Prins van Oranje, graaf van Nassau en legeraanvoerder

Het Mastbos is het oudste aangeplante naaldbos van Nederland. Graaf Hendrik III van Nassau was de stichter van het bos. Hij gaf in 1515 opdracht om dennenzaad uit Duitsland te halen en grove dennen aan te planten in het gebied vlakbij het Ginneken. Er bestond een groot gebrek aan lange, rechte stammen voor scheepsbouw en voor de constructie van kastelen. In de loop der eeuwen groeide het Mastbos uit tot een volwaardig productiebos. Het doorstond rampen, oorlogen en kaalslag. Vandaag de dag is het een populair recreatiebos met meer dan is miljoen bezoekers per jaar. Maurits van Oranje werd op 14 november 1567 in Dillenburg geboren en overleed op 23 april 1625 in Den Haag. Hij was prins van Oranje, graaf van Nassau, en stadhouder en legeraanvoerder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Tot hij in 1618 de titel prins van Oranje erfde van zijn halfbroer Filips Willem, werd hij Maurits van Nassau genoemd.
Zie ook: Het Vierkant van Maurits in Monumentaal
Zie ook: Het Vierkant van Maurits weer zichtbaar