27 november 1989. De oorlogsmisdadigers Aus der Funten en Fischer worden vrijgelaten uit de koepelgevangenis. Foto Johan van Gurp – Dagblad De Stem -Stadsarchief Breda.
Achtendertig jaar na dato heeft Dries van Agt de hoorzitting op 24 februari 1972 over de Drie van Breda en het debat daarna nog steeds scherp voor ogen. De voormalige premier, minister van Justitie, minister van Buitenlandse zaken en Commissaris van de Koningin in Noord Brabant heeft in eerste instantie geen zin om iets van de voorgenomen herhaling van het debat te vinden.
Link: www.museumnachtdenhaag.nl
Link: Lezing Hinke Piersma: De Drie van Breda in het publieke debat
“Ach, wat zou ik daar over moeten vertellen.
Dat is 38 jaar geleden meneer, als men het zinvol vindt om dat na te spelen, dan moet men dat maar doen.”
– De manier waarop de Kamer na die hoorzitting in het debat honderdtachtig graden draaide, hoe is dat precies in zijn werk gegaan?
Van Agt, in 1972 minister van Justitie: “Het voorstel om de Drie van Breda vrij te laten, was door mij en premier Barend Biesheuvel uitermate zorgvuldig voorbereid. U moet niet vergeten dat we voorafgaand aan de hoorzitting niet alleen de instemming van het kabinet hadden, maar ook van alle fractievoorzitters. Zou het tot een stemming komen, zo hadden we met de fractievoorzitters uitgerekend, dan zouden negentig parlementariërs voor en zestig tegen stemmen. We hadden zelfs de instemming van verschillende Joodse mensen. Verder had ik uitgebreid overleg gepleegd met de wereldberoemde professor Jan Bastiaans, de uitvinder van het KZ-syndroom. Die raadde me letterlijk aan om de Drie van Breda voor eens en voor altijd het land uit te schoppen. Dan zou de pijn voor zijn patiënten één keer hevig zijn, maar dat zou volgens hem beter zijn dan dat de discussie nog jarenlang iedere keer opnieuw opgerakeld zou worden.”
Het liep anders. De hoorzitting op 24 februari 1972 werd live op de televisie uitgezonden. Tegenstanders van de voorgenomen vrijlating verschenen massaal op het Binnenhof. Op spandoeken werd Van Agt door oorlogsslachtoffers voor ‘Uber Ariër’ uitgemaakt. “Dat was nog een nette term, vergeleken met waar ik nog meer voor uitgemaakt werd”, zegt Van Agt. “De commotie van die dag, het feit dat die demonstratie live op de televisie werd uitgezonden, was bepalend voor het verloop van het debat. Zonder al die in beeld gebrachte emoties gaande de aanloop naar het debat zelf zou er een andere uitkomst zijn geweest.”
De stemming van het debat verliep precies andersom zoals de opstellers van het voorstel berekend hadden. “Ik geloof dat er uiteindelijk negentig tegen stemden en zestig voor. Dat was mede te danken aan professor Bastiaans. Die bleek pardoes van mening veranderd en adviseerde de Kamer om ze niet vrij te laten. Die ommedraai ervaar ik na al die jaren nog steeds als een bittere teleurstelling.”
– Gaat professor Van Agt in september zelf kijken naar de voorstelling?
“Nee hoor, dat denk ik niet, Den Haag is tegenwoordig wel erg ver van mijn woonplaats Nijmegen. Het zal wel mooi zijn, in de Oude Zaal, maar ik pas.”
De drie oorlogsmisdadigers bleven in De Koepel in Breda. Joseph Kotälla overleed daar zeven jaar later. Ferdinand aus der Fünten en Franz Fischer bleven over, als de Twee van Breda. Ze werden in 1989, na opnieuw een emotioneel Kamerdebat, wel vrijgelaten. De weerstand in de samenleving bleek verminderd. Ze stierven kort daarop.
De herhaling van het debat is een toneelspel in het kader van de Haagse Museumnacht. Acteurs voeren een aantal keren achtereen in veertig minuten fragmenten van het debat op. De acteurs zijn Joop Keesmaat (Louis d’Or 2006), die de rol van minister Van Agt vertolkt, en René Vernout, Annelies van der Bie, Piet van der Pas, Mieke Lelyveld, Ellen van Rossum en Margreet Schuemie. Zij lezen elk de tekst van meerdere Kamerleden. Alle partijen komen aan het woord. De techniek wordt verzorgd door Remco Zwinkels.