In 1975 nog een keramische knipoog : de deukbeker. Anno 2010 een wereldhit. Per jaar worden er 200.000 gebakken. In Terheijden. Deukbekers heten ze in Nederland, fake, crushed, crumpled of crinkled cups in het Engels en in het Frans tasses froissé, écrasés of plissé.
Website: RobBrandt.Com
Search Google: Deukbekers
In de krant: Deukbekers (PDF, 2mb).
Plastic koffiebekertjes uit de automaat die iedereen wel eens in z’n handen heeft gehad. Om ze, als ze leeg zijn, krakend samen te knijpen. Verfrommeld levensecht geïmiteerd in glanzend keramiek.
Ze worden via webwinkels over de hele wereld verkocht. Gegoten, geglazuurd en afgebakken in een atelier in de tuin van twee panden aan de Raadhuisstraat in Terheijden. Ze zijn door de jaren geëvolueerd. De miljoenen die afgelopen 36 jaar geproduceerd zijn, hebben allemaal wel één ding gemeen: op de onderkant staat het sierlijke initiaaltje van Rob Brandt.
De poort naast de twee onopvallende gevels gepasseerd, kom je via de flora die in een glossy als stadstuin betiteld zou worden, in het atelier. Gigantisch, ingericht en afgewerkt als een industriële loft in Soho of Chelsea, op Manhattan. Centraal staat een drie meter hoge roestige raket, van het model waarin Kuifje en Kapitein Haddock naar de maan vertrokken.
Het is een paravaan, die ooit door een mijnenveger van de marine werd gesleept om de kabels waaraan de zeemijnen verankerd waren, door te snijden. Brandt vond hem bij een sloper waar hij vaker op zoek was naar interessant oud ijzer. Hij heeft hem recht overeind gezet, er een deur, een schoorsteen en een asla in gelast. “Werkt perfect”, zegt-ie, “afgelopen winter is het geen moment koud geweest hier.”
Uit een klein retro- design buizenversterkertje klinkt stemmige pianomuziek. Op een meterslang op maat gemaakt aanrechtblok pruttelt een professionele expressomachine. Brandt serveert de bezoekers cappuccino in emaillen jaren-50 mokken. Wit met een paar barstjes erin, zoals babyboomers ze van de kleuterschool kennen.
Een levensgroot scharnier van kersenhout als kamerscherm, een twee meter hoge Chinese vaas. Een roestige kinderdriewieler uit de jaren dertig, een masker, industriële verlichting. Kunst en kitsch, antiek en modern, die niets met elkaar te maken hebben, maar samen een perfect geheel vormen.
Daar moet een vrouw mee te maken hebben. Korrie Brandt is een vrolijke wervelwind, vijf jaar jonger dan haar man, bij vlagen de vocabulaire van een Rotterdamse bootwerker. Zij geeft kooklessen in het huis aan de straat, kijkt terug op een carrière als stiliste. Van kookboeken. Tientallen kookboeken, honderden artikelen in kookbladen werden door haar voorzien van de juiste potten en pannen, de settings en de gerechten.
Ook met de raket gedoofd, ademt het geheel een gezellige warmte uit. Passend bij een atelier waarin verschillende uit de kluiten gewassen gasovens opgewarmd worden voordat ze aan het eind van de middag gevuld worden.
Voor het zover is, zijn de deukbekerbakker en zijn twee vaste krachten de hele dag in touw geweest. Eerst de bekers die de voorgaande nacht in de ovens doorgebracht hebben voorzichtig uit de mallen halen en verpakken, zodat de koerier ze op kan halen om ze naar de distributeurs te vervoeren.
Als de pallets gestapeld zijn, volgen de resterende dagelijkse rituelen. Mallen, mixers en pompen schoonmaken, zo nodig repareren, keramische en glazuurmengsels aanmaken. De ovens op exact de juiste temperatuur op laten warmen en de mallen vullen. Na een exact aantal minuten de mallen vacuüm zuigen, zodat precies het laagje mengsel van de juiste dikte aan de binnenkant blijft hangen.
Het is geen alchemie. Iedereen mag weten wat de mengsels, de laagdikte, de temperaturen en de tijden van de baksels zijn. Maar wees gewaarschuwd, wie met deegmenger en heteluchtoven in de schuur aan de gang wil: het luistert allemaal nogal nauw. Zo nauw dat het meesterschap van de deukbekerbakkerij pas na decennialang nauwgezet en gedisciplineerd vakmanschap geperfectioneerd is.
Uitbesteden naar China of Spanje blijkt een moeizaam proces. “Te scherpe randjes aan deze nieuwe glazen,” laat hij zien. Komen er nog meer nieuwe dingen? Korrie knipoogt naar ons. “Kijk eens goed naar jullie mokken.”
Onze emaillen mokken? Verroest! We hebben er al twee koffie uit gedronken, maar ze blijken van keramiek, inclusief de namaak barstjes. “Kijk”, lacht Brandt, “als ze ze nu allemaal zo goed maken dat niemand het ziet, dan ben ik pas echt en helemaal honderd procent tevreden.”
‘Het blijft altijd opletten voor namaak’
Rob Brandt heeft al verschillende rechtszaken over het patent op zijn bekers gewonnen. Recent moesten V&D en Marskramer onmiddellijk stoppen met de verkoop van deukbekers.
De voorzieningenrechter van de rechtbank Haarlem bepaalde dat de warenhuizen inbreuk maakten op de auteursrechten van Rob Brandt. In beide zaken stelde de rechter vast dat de deukbeker door zijn specifieke vormgeving onder bescherming van de Auteurswet valt. De totaalindruk van de bekers van V&D en Marskramer is volgens de rechter gelijk aan het oorspronkelijke ontwerp.
Omdat de beker van Brandt een grote bekendheid geniet, achtte de rechter het waarschijnlijk dat de warenhuizen het ontwerp hebben overgenomen van Brandt. In beide gevallen moesten de bekers daarom binnen 24 uur uit het schap verdwijnen. Rob en Korrie proberen altijd te schikken als ze imitaties van hun producten ontwaren.
“Maar als dat niet lukt, dan spannen we altijd een rechtszaak aan. Bijvoorbeeld in Frankrijk kan dat jaren duren. Zouden we dat niet doen, dan verklaar je jezelf vogelvrij. Verder liggen we er niet wakker van, de wereld is zoals hij is.”
In de Franse streek Lot hebben ze een huis annex een oude limonadefabriek gekocht. De ovens en het atelier zullen op termijn daarheen verhuizen.
Rob en Korrie Brandt zijn nu bezig met de restauratie van het vervallen complex. “Niet dat we nu uit Terheijden weg willen, maar we zullen op onze oude dag wel vaker daar dan hier zijn