Oorspronkelijke publicatiedatum: 22 maart 2021. Update vanwege besluit om één straatnaam in Breda te veranderen: de Bontekoestraat in de Heuvel wordt omgedoopt tot Kartinistraat. Dat is gemakkelijk, want die straat kent geen huisnummers.

Volgens ‘Breda Kan Het’ (BKH), een aan het landelijk opererende Kick Out Zwarte Piet (KOZP) gelieerd clubke, zouden er vier Bredase straatnamen gezuiverd moeten worden. De meningen daarover zijn verdeeld, maar wat mij opvalt is de mate van gemakzucht waarmee BKH die vier straten in Boeimeer als fout aandraagt; de Witte de Withweg, de Tromplaan, de Michiel de Ruyterstraat en de Piet Heynlaan.

Als je dan toch vind dat die straatnamen veranderd zouden moeten worden, ga dan eerst eens wroeten door alle andere ruim 1570 verschillende Bredase straatnamen. Ik heb ze even snel doorgebladerd, maar om te beginnen schoten me uit mijn blote hoofd al negen straten rondom De Nassau te binnen, waarvan de naamgevers goed fout waren.
Dat zijn de in historisch perspectief nogal foute, want overtuigd racistische Zuid Afrikanen – Botha, Cronjé, Herzog, Kruger, Smuts, De La Reij, Van Riebeeck, Steijn en De Weth. Trouwens, nu we het toch over de namen in die wijk hebben, misschien moeten de nogal communistische namen van de Egge-, Spade-, Sikkel- en Zeisstraat ook eens heroverwogen worden

Maar goed, die negen; Herzog ontnam de zwarten het stemrecht, en verbood zwarte vakbonden. Zijn regering was daarmee en ook door economisch aparte maatregelen voorbereider van de officiële apartheid.
De Bothastraat in Breda is genoemd naar Louis Botha en niet Pieter Willem, de laatste aan de macht tijdens de laatste jaren van de apartheid. Louis Botha nam als generaal de eerste stappen richting apartheid, en wordt door sommige historici als een van de architecten van apartheid gezien. Was in ieder geval overtuigd van blanke suprematie.
Smuts: zijn leven lang uitgesproken voorstander van rassenscheiding, in 1929 initiatiefnemer van eerste praktische toepassingen.

Kruger: Broederbond, pioneer van de apartheid.
Geoffrey Cronjé: invloedrijke en radicale Afrikaner Nationalist in de jaren 40, wegbereider van de apartheid.
President Steyn, vroeg gestorven, met Herzog en De Wet medeoprichter van de National Party.
De Weth en de La Rey hadden het te druk met vechten tegen de Britten om zich druk te maken over andere zaken, maar stopten daarna duizenden zwarten in concentratiekampen omdat ze die van collaboratie met de Britten verdachten. De Britten deden dat overigens ook.
Resteert Van Riebeeck, die misschien te vroeg leefde, in een tijd dat zwarten als wilden gezien werden. Hij is wel de held van wit Zuid Afrika, maar je kan hem niet kwalijk nemen dat zijn kop tijdens de apartheid op de alle bankbiljetten prijkte.

Goed toch nog even gebladerd door dat straatnamenregister, zijn er geloof ik veel meer, die voor de zekerheid ook even nagekeken zouden kunnen worden. Bijvoorbeeld Dirk Hartog, Jacob Roggeveen, Petrus Paul Hermanus Van Ham, Saxen Weimar, en zal er onder die tientallen Vlaamse en Nederlandse architecten niet eentje goed fout geweest tijdens de 80-jarige, de Eerste of de Tweede Wereldoorlog? Waren al die geestelijken, en alle Nassaus, wel helemaal zuiver op alle graten? Wat vinden we van Prins Bernhard?

Breda heeft in de recente geschiedenis één straatnaam veranderd. Op 1 januari 1984 Mr. dr. Frederiksstraat omgedoopt tot Concordiastraat. Het lot van Karel Frederiks, de enige wiens naam ooit van een Bredaas straatnaambordje geschrapt is, is onverbrekelijk verbonden met het lot van een andere naam naar wie niets genoemd is in Breda: Bartholomaeus Wouther Theodorus Van Slobbe. Burgemeester van Breda van 1936 tot 1947, met twee korte onderbrekingen in 1944. Het was Frederiks, die hem op 11 maart 1944 het door hemzelf aangevraagd ontslag verleende. Omdat hij door zijn weigering burgers te laten oproepen voor militaire graafwerkzaamheden voor de Duitsers, gevaar liep gearresteerd te worden.

Op 29 oktober, vlak voor de bevrijding van de stad keerde hij terug, onder gejuich van de bevolking, die hem op dat moment kennelijk de traumatische ‘Vlucht van Breda’, ruim vier jaar eerder, niet kwalijk nam. Ruim een maand later, op 5 december 1944, kreeg hij van de waarnemend commissaris van de koningin opdracht om terug te treden, tot uitgezocht zou zijn, of zijn gedrag tijdens de bezetting aanleiding gaf tot het treffen van ‘enige maatregel’ tegen hem. Waarop hij vervolgens op 16 oktober 1945 voor de tweede keer zijn werk mocht hervatten, ditmaal tot zijn definitieve ontslag vanwege zijn pensioen, per 1 november 1947.

Ik weet er nog veel te weinig van om er iets van te vinden, maar ik ga nu eerst maar eens het bijna 300 pagina’s tellende proefschrift lezen, waarop Joop Bakker tien jaar geleden, in maart 2011, aan de Universiteit van Amsterdam promoveerde na het verdedigen van zijn proefschrift ‘Gemeentebestuur in oorlogstijd. De stedelijke overheid van Breda onder Duitse bezetting‘. Het online geschiedenis magazine Historiek zette boven de bespreking van het proefschrift: ‘Oorlogsburgemeester Breda verdient beter imago’.

Ik vraag me af die kop ook van toepassing zou kunnen zijn op Karel Frederiks. Het besluit om hem zijn straat af te pakken werd genomen na een reeks artikelen in Dagblad De Stem in de loop van 1983, van de hand van Gerard van Herpen. Naar aanleiding daarvan volgden vragen in de gemeenteraad, waarna de straatnamencommissie de knoop doorhakte. Volgens de samenvatting in het Stadsarchief: ‘Mr. Dr. Frederiks was in de oorlog secretaris-generaal van het departement van Binnenlandse Zaken. In een brief, waarin na de oorlog zijn ontslag werd bekendgemaakt, stond dat hij teveel heeft toegegeven aan ‘de eischen van de bezetter’.’

Maar duik je 37 jaar later in de nu beschikbare online archieven en lees je wat verschillende historici over Frederiks geschreven hebben, zowel voor als na dat besluit, dan valt het niet mee om zelf een persoonlijk oordeel over de rollen van Frederiks en Van Slobbe te vellen.

Intussen moeten die jongens van de BKH misschien maar eens wat gaan studeren op die negen Zuid Afrikanen rondom De Nassau, én op de resterende ruim 1500 straatnamen.

BN De Stem, donderdag 24 maart 2022: Nieuwe straatnamen in Breda: ‘Noem de Bontekoestraat voortaan Zelenskystraat’
BN De Stem, maandag 21 maart 2021: Zeehelden of zeeschurken? Actie in Breda tegen ‘foute’ straatnamen.
Proefschrift Jaap Bakker, vrijdag 11 maart 2011: Gemeentebestuur in oorlogstijd: De stedelijke overheid van Breda onder Duitse bezetting.
Historiek Online, maandag 7 maart 2011: ‘Oorlogsburgemeester Breda verdient beter imago’

| Facebook: /Léon Krijnen | Facebook: /Breda | Facebook: /Oud Breda | #gemeentebreda |