Deze zomer niet stil gezeten. Terwijl wij op de Balkan waren, heeft Timo de dakkapellen, de goten en de ramen boven, voor en achter, gerepareerd, geschuurd en geschilderd. Bij terugkomst heb ik de afgelopen twee maanden tussen de andere dingen door zelf het stukwerk op de muren, de ramen en de deuren voor en achter onder handen genomen. Hier en daar wat rot hout door droog hout en/of epoxy vervangen, de brievenbus op hoogte gebracht, en uiteindelijk alles in de Rubbol SB gezet. Kan er zo weer minstens een jaar of tien tegen. Eindelijk heb ik een oud voornemen uitgevoerd: een levensboom in het bovenlicht boven de voordeur. In gietijzer, op maat gebracht door Gersjes in Sint Michielsgestel, geschopeerd, gestraald en gepoedercoat in RAL 1013 Perlweiss.
Pas gaande dat proces van uitmeten en bestellen stuitte ik op twee treffende toevalletjes. Ons huisnummer is 52, en waar ik mezelf tot voor kort niet van bewust was, is was dat dat mijn vader in Terheijden geboren is in een huis met hetzelfde huisnummer: 52. Mét boven de voordeur precies eenzelfde levensboom, mét de vier sierhoekjes. Dat gezegd hebbende: in 1925 was dat adres nog ‘t Zandt, Terheijden, en wat toen het huisnummer was weet ik (nog) niet, maar dat waren meestal een paar cijfers met een letter, iets kadastraals. Pas veel later zou ‘t Zandt Hoofdstraat worden, en werd het huisnummer van de toenmalige bakkerij nummer 52. De oudste foto’s die ik van het pand heb kunnen vinden zijn in 1989 door Wies van Leeuwen van de Provincie Noord Brabant gemaakt, met de levensboom en de hoekjes. Er staat bij dat woonhuis en aanpalende bedrijfsruimte tussen 1850 en 1875 gebouwd zijn.
Nou is het geen bijzonder toeval dat de twee levensbomen waar we het over hebben, exact hetzelfde zijn. Blader even op het woord ‘levensboom’ door de beeldbanken van verschillende regionale archieven, en dit model duikt op, van Zeeland tot Friesland. Naast allerlei varianten, maar dit model is denk ik gegoten bij verschillende gieterijen in Nederland.’
De WiKi: ‘Een levensboom is een veelal gietijzeren ornament dat in het bovenlicht van een deur is aangebracht. In Nederland ziet men ze vaak bij oudere huizen en boerderijen, in België ontbreekt deze vorm van decoratie. De beglazing is aan de binnenzijde van het bovenlicht aangebracht.
Dit doorgaans wit geschilderde, symmetrische ornament vertoont in het algemeen een rijkversierde, rechtopstaande stam met een weelderig, gestileerd wortelstelsel en een bescheiden kruin, waarin zich twee belletjes of klokjes bevinden. Het geheel wordt soms gecompleteerd door een viertal, eveneens gietijzeren, hoekstukken. De levensbomen werden sinds de 2e helft van de 19e eeuw gefabriceerd in ijzergieterijen en kunstig ontworpen door industriële vormgevers. In catalogi van de gieterijen in de IJsselvallei, zoals die van Becking en Bongers uit omstreeks 1895, komen fraaie voorbeelden van dergelijke ornamenten voor. Ook tegenwoordig worden de oude modellen weer vervaardigd, zij het als aluminiumgietwerk’.
Bij dat aluminium gietwerk moet je geloof ik uitkijken voor Chinese rommel, met niet afgewerkte ruwe gietranden. Tussen de aanbieders online zie je veel prijsverschillen, en de kwaliteit zal ongetwijfeld ook in gietijzer uiteenlopend zijn. Nadat ik een paar dagen online had zitten bladeren en zoeken ben ik op basis van reviews op de bonnefooi maar Michielsgestel gereden. Dat werd een prettig bezoek, aan een mooi familiebedrijf, en je kunt daar gewoon zelf voelen en zien wat de kwaliteit is.
De verklaringen voor het fenomeen ‘levensboom’ lopen uiteen. Het zou bijvoorbeeld een symbool voor de verbinding tussen hemel en aarde zijn, naast het praktische effect: inbraakwerend. Dat waren mijn overwegingen niet, ik vond het gewoon mooi, en passend in een huisje van 1895. Dat zelf ook een overlever is, want dit jaar vond ik in het Stadsarchief dat het op 3 november 1969 door de Gemeente Breda onbewoonbaar verklaard is. Samen met Akkerstraat 3, Baronielaan 202, Chassésingel 21, Dieststraat 30, Dillenburgstraat 50, Heilaarstraat 30, Heilaarstraat 70, Karnemelkstraat 18a, Kolfbaanstraat 16, Liesbosstraat 34, Liesbosstraat 42, Mastbosstraat 34, Middellaan 111, Middellaan 111a, Nieuwe Dieststraat 1a, Nijverheidssingel 31a, Nijverheidssingel 31b, Nijverheidssingel 63a, Prins Hendrikstraat 26, Prins Hendrikstraat 28, Spoorstraat 27a, Spoor straat 32, Spoorstraat 45a, Vredenburchstraat 13 en Zandbergweg 29. Burgemeester Willem Merkx: ‘Deze panden zijn ongeschikt zijn ter bewoning. De gebreken zijn van dien aard, dat de kosten, verbonden aan het wederom in bewoonbare staat brengen van de woningen, economisch niet verantwoord zijn. De woningen zullen der halve ingevolge het bepaalde in artikel 33, 1e lid van de woningwet onbewoonbaar moeten worden verklaard’.
Vrijwel alle huizen en huisjes op die lijst zijn kort daarna, of veel later, gesloopt, slechts drie of vier staan er nog bij in de oorspronkelijke vorm. Mijn pand werd na een aantal bouwkundige maatregelen in 1974 door de Gemeente Breda weer ‘bewoonbaar’ verklaard. Dat na een aantal bezwaren die de eigenaar ingediend had, en die uiteindelijk via de provincie zijn zin kreeg. Inmiddels zijn we bijna vijftig jaar verder, met in de loop der tijd minstens twee latere grondige renovaties en aanbouwen. Het pandje is een overlever, nu ook met een passende levensboom.
Iemand met een timmermansoog ziet dat ie op het zicht een millimeter of twee scheef zit. Dat komt weer omdat ik onbewust die scheve dwarsbalk aan het compenseren was – in een oud huis is niet veel haaks. Komt goed, een dezer dagen haal ik hem er weer even af, en werk ik de drie ophangpunten in de glaslatten weg. Hieronder de Terheijdense levensboom, in 1989 gefotografeerd door Wies van Leeuwen van de provincie, opgenomen in de collectie van het BHIC: PNB001062163 tot en met PNB001062166.
| Gersjes: gietijzeren levensbomen | Facebook: /Leon Krijnen | Wikipedia: Levensboom | BHIC: Hoofdstraat 52, Terheijden |
