Prachtig cadeautje gekregen van een van mijn lezers, die liever anoniem blijft. Zijn vader was een vriend en leeftijdgenoot van fotograaf Ben Speekenbrink. Het is een Delfts Blauw asbakje dat Ben ergens tegen het eind van de jaren zestig als promotiemateriaal heeft laten bakken. Bij Rivaltini in Gouda, een plateelfabriekje dat maar kort heeft bestaan. Ik weet niet wat de oplage was, maar op de achterkant van het met de hand nogal amateuristisch gepenseelde juweel staat ‘Rivaltini No. 4’.

Op de voorkant op de vlakken tussen de vier uitsparingen op de hoeken voor de peuken achtereenvolgens ‘foto Ben Speekenbrink’, ‘tel. 41077’, ‘Breda’, ‘Haagdijk. 71’. In de bodem iets wat op een gestileerde Rolleiflex lijkt, met het geweldige motto er doorheen: ‘Kiek nu voor later’

Fotograaf Ben Speekenbrink (1 juni 1922 – 12 januari 1974) heb ik nooit goed gekend. Toen ik in september 1978 stage ging lopen bij Dagblad De Stem was hij al ruim vier jaar overleden. Plotseling, onverwacht, in de vroege nacht van vrijdag op zaterdag.

Hij was op dat moment, na een eerder huwelijk, met Marjan Mes getrouwd, schreef decennialang recensies over kunst en cultuur voor Dagblad De Stem. Ben heb ik begin jaren zeventig wel eens in Café De Beyerd gezien, het was een maat van de pater familias van de Beyerd dynastie, Piet de Jongh.

In De Beyerd hangt ook al vijftig jaar dat dubbelportret van Piet en Ben. Ik denk dat ze het wel een leuk idee vonden om zo te poseren, met die twee walrus snorren tegenover elkaar. Vermoedelijk door een klant gemaakt met een camera van Ben, maar zeker weten doe ik dat niet.

Ik heb het met lijst en al even geleend, en het voorzichtig ontmanteld, in de hoop er nog wat info op de achterkant van de afdruk aan te treffen. Helaas, niets, behalve een stickertje op het frame: Lijstenmaker Nico Haagh, die  aan de Vierwindenstraat 22 zat, vlak bij mij hier om de hoek, heeft het destijds ingelijst.

Na een telefoontje met Johan van Gurp weet die nog een paar foto’s van Ben voor me op te vissen uit zijn eigen collectie. Die zijn op donderdag 10 juni 1971 op de Kloosterkazerne in Breda gemaakt. Bij een bijzondere gelegenheid: het bezoek van de zusters Norbertinessen van Sint Catharinadal in Oosterhout. Die vierden dat jaar hun 700-jarige convent en bezochten het klooster dat hun voorgangers in 1647 moesten verlaten. Ben staat daar op een foto op een tank, en op een andere naast zuster en verwoed amateurfotograaf zuster Dorothea. Die leeft overigens nog steeds, is nu 95, en fotografeert ook nog steeds.

Gesproken heb ik Ben dus nooit, maar het toeval wil dat hij mij – en mijn schilderij – op zaterdag 25 mei 1968 gefotografeerd heeft op de Grote Markt in Breda. Dat heb ik nooit geweten, tot ik die foto’s 45 jaar later, in juli 2013, toevallig tegenkwam in de beeldbank van het Stadsarchief. Op die mooie dag in Mei ‘68 mocht er, terwijl Parijs in brand stond, voor de tweede keer lekker gekliederd worden op de Grote Markt, met allerlei kleuren latex, gesponsord door verfhandel Mols.

Creatie Breda is drie keer georganiseerd, in 1967, ’68 en ’69. Naast die ludieke schilder manifestatie was er veel meer amateurkunst en cultuur, binnen en buiten, overal in de stad.

Modeshows, pottenbakken, dingen maken, toneel, dansen, en vrije expressie, tik ‘Creatie Breda’ in de beeldbank van het Stadsarchief, en er verschijnt van alles in beeld. Zou mooi zijn als er ooit een herhaling van Creatie Breda komt, in ieder geval van die vrolijke schilder toestand op de Grote Markt.

Vanaf ergens in de jaren zestig, tot zijn overlijden, had Ben een fotohandel op Haagdijk 71. Daar ontwikkelde hij, drukte hij af en verkocht hij projectors, foto- en filmcamera’s en toebehoren. Op een avond in november 1966 gooiden inbrekers een vuilnisemmer door het glas in de voordeur. Op een foto die hij zelf gemaakt heeft staat ‘de hoofdagent’, met drie strepen op zijn mouw, de schade te bekijken. Het is nogal een puinhoop, maar het gajes heeft wel drie filmprojectors laten staan.

De collectie van Ben Speekenbrink in de Beeldbank van het Stadsarchief is bescheiden, met bijna 1200 stuks. Daarnaast zitten er 226 foto’s in de beeldbank van het West-Brabants Archief, die Ben in de regio West-Brabant gemaakt heeft, de meesten zo te zien in opdracht van Dagblad De Stem, en een paar voor andere opdrachtgevers.  

In het West-Brabants Archief zijn ze overigens aan de verkeerde Ben Speekenbrink gekoppeld, een Roosendaler die van 1916 tot 1976 heeft geleefd. Ik heb ze op de fout gewezen.

In beide collecties zien we veel van de voor de hand liggende producties van een persfotograaf voor een regionale krant: branden, ongelukken, openingen, hotemetoten, persconferenties, sport, cultuur, carnavalsoptochten, zomerse en winterse beelden.

Overeenkomst met zijn collega freelancer Hans Chabot: erg slordig met dateren en beschrijven. Het is vaak gissen waar en wanneer een foto precies gemaakt is.

Het was natuurlijk ook vaak haastwerk, met de beperkte technische middelen van die tijd. Maar er zitten ook juweeltjes bij, qua compositie en licht, soms zat het mee, soms zat het tegen.

Er zitten een paar foto’s bij van de uitvaart van de uitvaart van Bisschop Gerard de Vet, op zaterdag 1 april 1967 in de Barbara Kathedraal. Toen ik die zag dacht ik ‘dat zou Ramon Mangold precies zo gedaan hebben’. Een paar foto’s vlak bij de kist, een paar van hoog uit de gewelven.

Ik zie zo voor me dat Ben na afloop met zijn tas en zijn camera’s naar zijn huis is gelopen, om de afdrukken in de loop van zondagmiddag naar de redactie op Reigerstraat 16 te brengen.

Er is één foto van hem die ik helaas nergens heb kunnen vinden, behalve in De Volkskrant van donderdag 22 november 1973 in Delpher. Het is een voorverhaal over de opening van de tentoonstelling in het Singer Museum in Naarden, ter gelegenheid van de negentiende editie van de strijd om de Zilveren Camera. Er staan drie foto’s van kanshebbers op die pagina, waaronder een van Ben.

Het is een foto van het op dat moment zeventig jaar getrouwde echtpaar Smulders, hij 93, zij 92. ‘Poserend voor de camera van fotograaf Ben Speekenbrink uit Breda. Zo ontstond deze verrukkelijke en originele bruidsfoto van grote kwaliteit en indringendheid’, aldus de schrijver van het artikel.

Haagdijk 71 is een prachtig pand, een van de 501 Rijksmonumenten in de stad, een van de negen stuks aan de Haagdijk. Art Nouveau, Jugendstil, uit 1908, gebouwd in opdracht van kaasgroothandelaren Van der Zanden en Voeten. Ontworpen door architectencombinatie Oomes en Van der Pas.

Wat er vanaf medio jaren zeventig na het overlijden van Ben in het pand gevestigd was weet ik nog niet, maar in de jaren tachtig was het het domein van Boekhandel De Geus. Tegenwoordig kun je er roti, bakabana of broodjes bakkeljauw halen bij Suri-Jawa.

In Breda zijn we niet zo van herinneringstegels en plaquettes. Er zijn er wel wat, maar het kan allemaal veel beter. Geef je ogen de kost in buitenlandse steden en overal kom je ze tegen: hout, tegeltjes of emaille met: ‘in dit huis woonde die en die, van toen tot toen, en hij of zij deed dit en dat’. Kleine inspanning, groot plezier.

In Breda zijn we overigens ook niet bepaald vlot met de Stolpersteine. Er liggen er nu nog geen veertig, het zouden er uiteindelijk 120 op 50 verschillende plaatsen in de stad moeten worden. Dat zou mooi zijn, maar kijk eens naar Dordrecht, veel kleiner dan Breda, waar er al lang ruim 200 op 80 adressen zijn aangebracht.

| Collectie Ben Speekenbrink: Beeldbank Stadsarchief Breda | Collectie Ben Speekenbrink: West-Brabants Archief | Onderstaande foto’s met gegevens: Facebook: /Léon Krijnen | Facebook: /Breda | Facebook: /Oud Breda |