Week of wat geleden maar weer eens biertje en hapje gepakt met Garrelt Verhoeven bij Kapitein Zeppos in Amsterdam, geweldig leuk tentje in het Gebed Zonder End, een straatje van amper twee meter breed. Voor de gezelligheid, omdat we ooit bij Twins in hetzelfde team honkbalden, en omdat ie weer iets had opgeduikeld, wat voor onze krant leuk zou kunnen zijn.
Garrelt is hoofdcurator van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. In die hoedanigheid geniet hij bekendheid als de man die af en toe bij De Wereld Draait Door aan tafel schoof met een boek of een atlas met een waarde van een paar ton. Hij beschikt over een riant budget om aankopen te doen voor de UvA, en is verantwoordelijk voor een mega-klus: de digitalisering van de complete collectie.
In zijn vrije tijd stroopt hij rommelmarkten in binnen- en buitenland af voor zijn persoonlijke collectie fotokaarten en parafernalia.
Daar pikt ie soms voor een habbekrats aardige ontdekkingen mee op Belgische, Nederlandse en vooral Franse rommelmarkten. Zoals het Moordlied over de brute moord op Barbara Knook in Standdaarbuiten, een gebeurtenis die 103 jaar geleden in heel Nederland breed werd uitgemeten, maar na de strafzaak en het hoger beroep een half jaar later weer in de vergetelheid verdween.
Tot Garrelt onlangs op een rommelmarkt elders in den lande twee ‘moordliederen’ kocht. Eentje over de ‘Gruwlijke, Lafhartige Misdaad, Moord!!’ in Standdaarbuiten, het andere over de ‘De Vreeselijke Misdaad’, gepleegd op de 17-jarige dienstbode Hanneke van de Wielo in Ude(n).
Over de moord in Standdaarbuiten en het lied aardover schreef ik een stukkie voor BN De Stem:
In 1911 werd Barbara Knook in Standdaarbuiten vermoord. Onlangs dook een ‘moordlied’ hierover op.
STANDDAARBUITEN – Het is een gebeurtenis die 103 jaar geleden in heel Nederland breed werd uitgemeten: de brute moord op Barbara Knook in Standdaarbuiten.
In het archief van de Koninklijke Bibliotheek zijn tientallen gedigitaliseerde krantenartikelen over deze zaak te vinden. Het gaat om berichten over de moord zelf en om verslagen van de rechtszaak, een half jaar later. De roofmoordenaar werd in eerste instantie tot twintig jaar gevangenisstraf veroordeeld. Het gerechtshof in Den Bosch achtte hem echter niet toerekeningsvatbaar en stuurde hem voor een jaar ‘naar een krankzinnigen-gesticht’, daarna moest hij tien jaar gevangenisstraf uitzitten.
De kern van het verhaal: de ouderlijke hofstede van de 27-jarige Barbara Knook lag in de polder, op een half uur lopen van de plek waar ze geld gewisseld had voor haar vader. Volgens de berichten zou ze 130 á 150 guldens bij zich hebben gehad, toen zij op 23 september 1911 tegen zevenen ’s avonds naar huis terugkeerde. Op een eenzame binnenweg werd ze aangevallen, beroofd en vermoord. Een getuige die haar hoorde gillen, verklaarde later ‘aan gekkigheid tussen een jongen en een meisje’ gedacht te hebben.
Het politierapport spreekt verder van sporen van een worsteling in een bietenveld, het lijk dat werd aangetroffen in een sloot, het opbaren in het ouderlijk huis, de arrestatie van de verdachte met zijn gezicht vol krabben. En de zachtleren portemonnee die later in het huis van de later veroordeelde H. K. werd gevonden, zonder de inhoud. Tot zover de moord en strafzaak, die in de vergetelheid zijn geraakt.
Tot Garrelt Verhoeven onlangs op een rommelmarkt elders in den lande twee ‘moordliederen’ kocht. Eentje over de ‘Gruwlijke, Lafhartige Misdaad, Moord!!’ in Standdaarbuiten, het andere over de ‘De Vreeselijke Misdaad’, gepleegd op de 17-jarige dienstbode Hanneke van de Wielo in Ude(n). Zoals vaker gebeurt wordt in het lied over Barbara Knoop de foutieve naam Standaardbuiten (oorspronkelijk ‘t Sandt daer buyten’) inplaats van Standdaarbuiten gehanteerd.
De in Oosterhout geboren en getogen Verhoeven is hoofdcurator van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. In die hoedanigheid geniet hij bekendheid als de man die af en toe bij De Wereld Draait Door aan tafel schuift met een boek of een atlas met een waarde van een paar ton. Hij beschikt over een riant budget om aankopen te doen voor de UvA, en is verantwoordelijk voor een mega-klus: de digitalisering van de complete collectie.
In zijn vrije tijd stroopt hij rommelmarkten in binnen- en buitenland af voor zijn persoonlijke collectie fotokaarten en parafernalia. „Uiteraard koop ik privé nooit iets in een segment dat voor de collectie van de UvA interessant zou zijn”, zegt hij, „want dat zou onoorbare belangenverstrengeling zijn.” Maar zijn kennis kan hij niet uitschakelen, en die heeft hem voor een habbekrats aardige vondsten opgeleverd op Belgische, Nederlandse en vooral Franse rommelmarkten.
Zoals de moordliederen, die onderdeel uitmaakten van bundeltje paperassen en bladen uit de vroege twintigste eeuw dat hij in een koop verwierf. „Nieuws verspreidde zich toen niet alleen via kranten”, vertelt Verhoeven in zijn domein in de gebouwen van de UvA op het voormalige Wilhelmina Gasthuis aan de Oude Turfmarkt, hartje Amsterdam.
„Nieuws werd ook verspreid via liederen, die bij aansprekende gebeurtenissen verrassend snel werden gepubliceerd.” De tekst was vaak clichématig en kon voor verschillende moordzaken worden benut, maar het lied van Barbara Knoop is echt toegespitst op de Brabantse moord. Eerst word de moord in pathetische bewoordingen verhaald, waarna in het vijfde couplet de schokkende vondst van het lijk volgt. Aan het eind hoor je hoe schrijver de wraakgevoelens van het publiek verwoordt als hij de moordenaar voorspelt dat hij voor het goddelijk gerecht niet op genade hoeft te rekenen. Het laatste couplet richt zich troostend tot de ouders en wijst hen op de ‘troon van God’ waar hun kind weer ‘schoon en rein’ is.
Het lied is op goedkoop papier gedrukt door ‘snelpersdrukkerij’ Pasman in Rotterdam. „Die waren gespecialiseerd in zulk drukwerk: liedjes voor bruiloften en partijen en blijkbaar ook moordliedjes. Voor dit genre drukwerk geldt dat de grote aantallen waarin verspreid is, in schril contrast staan tot de schaarse exemplaren die bewaard zijn gebleven.” Ook Heemkundige Kring Standdaarbuiten heeft nog een exemplaar van het lied, wel op ander papier en van een andere uitgever. Het graf van Barbara Knook is nog altijd terug te vinden op het lokale kerkhof.