Dit verhaal schreef ik vijf jaar geleden, bij het 95-jarig bestaan van Lonka, heb het nu maar even gerecycled, omdat Lonka nu een eeuw bestaat. De werknemer op de foto is vermoedelijk Jan Schiermannie, bezig aan een verpakkingsmachine voor toffees.

Bijna 60 jaar lang waren er in Breda drie fabrieken die de stad bedwelmden met de zoete geuren van gebrande suiker.
De Faam en de Kwatta, die kennen vele Bredanaars nog steeds, van de chocola en de suikerwaren. Maar bij de naam ‘Lonka’ vallen de kwartjes wat langzamer. Het zal door de laatste twee letters komen, dat er vaak aan ‘de Kunstzij’ gedacht wordt, oftewel de Enka. Maar Lonka was tot 1965 toch echt de derde suikerwarenfabriek die in Breda gevestigd was. In de tijd dat ieders werkweek zesdaags was, bedwelmde dat trio de hele week, behalve zondag, de ganse stad met zoete geuren.
En met roet, van de steen- en bruinkool waarmee de ketels opgestookt werden teneinde de suiker tot karamel te versmelten. Niet meer voor te stellen, anno 2015, hoe het vroeger áltijd stonk in de stad. Backer en Rueb, de Etna, de Gasfabriek, Molenschot, de verffabriek die achtereenvolgens Herberts, Teolin, Teodur en Wagemakers heetten, koffiebranderij Aket, visrokerij Bond, de Suikerfabriek tijdens de campagne en de drie zoetwarenfabrieken bestookten decennialang de bewoners met hun geuren.
In het boek Lonka 95 jaar blikt Jorgen Janssens niet alleen terug op de Bredase geschiedenis van Lonka. De jongste geschiedenis, na de verhuizing naar Essen, en later naar Roosendaal, komt ook uitgebreid aan bod.
“Maar voor Lonka begon het allemaal in Breda”, aldus Janssens, in het dagelijks leven ook actief als stadsfotograaf voor verschillende opdrachtgevers, waaronder het Stadsarchief en nieuwssite Breda Vandaag. “Vanuit Rotterdam, waar vanaf begin vorige eeuw een levendige zoetwarenhandel was ontstaan, geïnspireerd door het succes van de vanaf 1895 in Engeland geproduceerde toffee.
De bloeiende nering stokte in 1916, toen de Engelse regering midden in de Eerste Wereldoorlog de export van allerhande voedings- en genotmiddelen verbood. “Als reactie begonnen nogal wat handelaren, waaronder J.P. Dingemans en de gebroeders Storm, hun eigen toffeefabriekje.” Toen na de oorlog de concurrentie uit Engeland weer voet aan wal kreeg op het vasteland, kregen die kleine fabrikanten het moeilijk. “De vrouw van Dingemans was een Bredase, daarom besloot hij naar Breda te verhuizen. Hij huurde een pand aan de Haagdijk 137, waar tot dan paardenslager Johan Dibbits gevestigd was.”
Die, zoals alle paardenslagers, in de oorlog failliet gegaan was, omdat er geen paarden geslacht mochten worden. Te hard nodig voor het vervoer van militairen, gewonden, en oorlogstuig.
Samen met de paardenslager begon Dingemans de ‘First Anglo-Dutch Caramel Company’, die na een maand alweer opgeheven werd vanwege gebrek aan inkomsten. Het duo zat niet bij de pakken neer. Dingemans begon in een oude fabriek aan de Duivelsbruglaan 16 voor eigen rekening karamel te produceren, Dibbits ging met een nieuwe partner aan de slag onder de naam London Caramel Company. Toen ze allebei zakelijk succes halen, gingen ze weer samen, in een overkoepelende Vennootschap. De een zijn dood is de ander zijn brood: terwijl Dingemans niet uit mocht breiden aan de Duivelsbruglaan, ging in 1921 aan de Zandbergweg 97 de Bredase IJscofabriek failliet. Samen met Dibbits slaagde hij erin om voor 11.300 gulden de failliete fabriek plus inboedel te kopen, waaronder een toffeemachine.
Janssens: “Samen met de Rotterdamse gebroeders Storm richtten ze toen op 21 oktober 1921 de VOF London Caramel Works op, oftewel de Locawo.”
Met de daaropvolgende groei volgden roerige jaren, met wisselingen van de wacht qua directies en investeringen, en naamsveranderingen. Vanwege de ruimte kunnen we daar hier niet dieper op in gaan, maar vanaf 1934 is de officiële naam de ‘London Caramel and Toffee Works Limited Lonca’. “En dat werd al snel Lonka”, lacht Janssens, “omdat de Franstalige klanten hem uit beleven spreken als Lonsa.”
Het boek Lonka 95 Jaar is opgetuigd met paar foto’s die qua setting en belichting opvallen. De glasnegatieven die door de Fotodienst van Philips in 1941 vervaardigd zijn, maken onderdeel uit van de collectie van het Bredase Stadsarchief. “Prachtige foto’s”, aldus Janssen, ” allemaal geposeerd, en daarna zorgvuldig geretoucheerd met de techniek van die dagen. Ze zijn voor het eerst gebruikt in ‘De Lonka Parade’, een boekje dat in 1942 is uitgegeven.”
Lonka zou tot 1965 in het Bredase fabriekspand blijven, ingeklemd tussen de Zandberglaan, de Minister Nelissenstraat en de Zonnebloemstraat. Toen de zoete geuren uit Zandberg verdwenen waren, zat er tot 1994 de American Autoparts Service (APS).
Nadat Lonka naar het Belgische Essen – toen nog Esschen – was verhuisd, werd er ‘De Breda Bazaar’ gevestigd. Een soort voorloper van het huidige Belcrum Beach. Een circus gebruikte het als opslag en oefenruimte, en iemand verhuurde er limousines. Met de volgende verkoop van het onroerend goed kwam de leegstand, in afwachting van de planning van de herontwikkeling van het gebied. Nadat er krakers in de fabriek trokken, er het op last van de rechter weer verlaten hadden, werd het pand in augustus 2000 grotendeels door brand verwoest, en kort daarop gesloopt.
Op de plaats waar tot 1965 duizenden tonnen toffees en andere suikerwerken geproduceerd zijn, staat nu een woonwijkje.

Het boek ‘Lonka 95 jaar’
Lonka ontstond in 1920 in Breda, werd in 1965 verplaatst naar Essen, net over de Belgische grens onder Roosendaal, en floreert nu in Roosendaal. Jorgen Jansen deed samen met Bredaas historicus Henk Muntjewerff onderzoek naar de geschiedenis van de suikerwarenfabriek. Aanvankelijk als aanzet voor het 100-jarig bestaan in 2020. Nadat Lonka in juli 2015 aan het Zweedse concern Cloetta verkocht werd, is met directeur Aimé de Bock besloten om het boek nu uit te brengen: Lonka 95 jaar. Het verhaalt van het ontstaan, hoe Essen het overnam, en hoe het Lonka verging nadat de familie De Bock het in 1997 overnam, tot aan de Zweedse overname.
Lonka 95 jaar kost € 17,95, 64 pagina’s full color hard cover, rijkelijk geïllustreerd. Te verkrijgen bij de Vrije Boekhandel en Libris Buitelaar in Breda, en Het Verboden Rijk in Roosendaal.
Website Jorgen Janssens: ISBN 90-821096-1-0
De glasnegatieven van de Philips Fotodienst
Klik op de thumbnails hieronder voor meer glasnegatieven in de prachtige serie in de beeldbank van het Stadsarchief. Ze zijn op 24 november 1941 door de Philips Fotodienst in Breda gemaakt. Ongelooflijke scherpte, je kunt heel diep in blijven zoomen op de scans van ongeveer 7000 bij 5000 pixels.