Bij het opruimen van mijn digitale werkplaats valt er zo af en toe ook eens wat uit de kast dat ik uit het oog verloren had. Dit verhaal schreef ik in oktober 2010 voor de Wegener Dagbladen, kort voordat ik een Facebook account aanmaakte. Ach, het gaat om oldtimers, dus het kan wel weer even. Intussen zijn Theo Barten en Maarten Swarts geloof ik al aan deel zes toe.
Oktober 2010: Militaire mastodonten uit de Tweede Wereldoorlog, door Britten en Amerikanen naar Europa gevaren. Zware vrachtwagens, bulldozers, hijskranen, tankwagens, tanktransporteurs. Grommende kippers, slepers, trekkers en douwers. Gebouwd in de jaren veertig, de oorlog overleefd, werden ze ingezet bij de wederopbouw.
Fotoalbum
Boek bestellen: Website Frituur Zorro
BN DeStem in pdf (1.8 mb): Frituur Zorro
Omgebouwd tot takelwagen of kermiskar, of ingezet als de beul van de autosloper. Sommigen hielden het vol tot en met de jaren zeventig, roestige, vermoeide werkpaarden. Inmiddels zijn ze stuk voor stuk uit het straatbeeld verdwenen.
Dankzij twee grafisch ontwerpers die eind jaren zestig aan Sint Joost afstudeerden, zijn ze niet verloren gegaan. Theo Barten en Maarten Swarts raakten veertig jaar geleden verslaafd aan de toen nog rijdende oorlogsrelikwieën. In hun Lelijk Eendje maakten ze tientallen strooptochten, resluterend in duizenden foto’s.
Door Brabant, door België, door Duitsland en Tsjechië. Wie aan het stuur zat keek altijd naar links, de zijstraten in, en de ander naar rechts. Om er een machtige De Soto, een Austin, een GMC, Ford, Chevrolet, een International of een Mack te scoren. Met een van hun drie 6×6 camera’s: een Rolleicord, een Yasica D en een Mamiya.
Veertig jaar na dato besloten ze om ‘iets te gaan doen’ met de duizenden negatieven, allemaal netjes beschreven en gacatalogiseerd. Het resultaat is Frituur Zorro, een pracht van een boek. Een geschiedkundig document over het verdwenen wagenpark uit de Tweede Wereldoorlog.
Het begon allemaal met een tripje naar Antwerpen. Zoals zoveel jonge Bredanaars in die tijd deden: van Princenhage naar Effen, dwars door Rijsbergen en Zundert over de oude baan, paspoort laten zien aan de Zwaantjes in Wuustwezel, op naar Brasschaat.
‘Bij Wuustwezel zagen we twee oude legertrucks’, aldus Bosschenaar Barten in galerie Pennings in Eindhoven, waar tot en met 16 oktober 25 foto’s uit het boek op groot formaat te bewonderen zijn. ‘Dat sprak ons wel aan, en we maakte er een paar foto’s van. Vervolgens zagen we overal waar we maar keken legertrucks. We waren toen al afgestudeerd op Sint Joost, en we woonden toen in Waalwijk. Van daaruit zijn we toen vanaf 1969 zowat ieder weekeinde in de Deux Chevaux op strooptocht gegaan naar België en Noord-Frankrijk.’
Een verslaving? Lachend: ‘Jazeker, een virus. Ik krijg het nog steeds een beetje koud van de uitstraling van die trucks. Zo expressief, als je er tegenover staat is het soms net of ze je aanvallen.’
Frituur Zorro? Maarten Swarts: ‘Dat is een ‘Austin K2 bellenwagen’, die we als frietkot ontdekten in Vilvoorde. Het was oorsponkelijk een brandweerwagen, met een handbediende bel bovenop de cabine. Na de oorlog door de gemeente ingezet als brandweerwagen, het wapen van Vilvoorde stond nog op de deuren. De laatste jaren van zijn bestaan was het een frietkot, door zijn eigenaar Zorro gedoopt.’
Babyboomers moeten zich de geluiden van die roestende legergroene monsters nog kunnen herinneren. Het was niet de motor die je hoorde, maar het oorverdovende gieren en knarsen van de tandwielen in de bak en het differentieel. De motoren waren een verhaal apart.
‘Oorspronkelijk allemaal benzinemotoren,’ aldus Barten, ‘Amerikanen bouwden benzinemotoren altijd zo groot mogelijk, hoe meer cylinderinhoud hoe beter. Dat die dingen soms twee of drie (!) liter per kilometer verstookten maakte allemaal niets uit in een tijd dat een gallon een paar centen kostte.’
Dat veranderde rap in de jaren vijftig en zestig. De blokken werden vervangen door dikke diesels van Henschel, DAF of Mercedes, reden waarom er nogal wat wagens in staan met het logo van Henschel of een enorme Mercedes ster op de grille. Als een blinkend kunstgebit in de mond van een tandeloze bejaarde.
Ze deden vooral dienst bij de aanleg van de snelwegen in de jaren vijftig, zestig en zeventig. De ploeterden door de modder bij de bouw van de A16, de A58 en de A59. Zelf babyboomer herinner ik me de sleepdienst in Zevenbergschenhoek, die met zijn Amerikanen in actie kwam als het weer eens fout gegaan was op de A16, op een van de tientallen spoorwegovergangen in de Westhoek, of op de oude Moerdijkbrug. Ze staan zowaar in het boek.
Net als een paar tot kermiswagens gepimpte legertrucks op de kermis van Breda, en een Austin A6 met een Coles kraan die her en der dienst deed in Breda. Drie prachtige GMC’s bij de aanleg van de A59 onder Made, 1969. Alleskunners, hetgeen moge blijken uit de titel die een van de chauffeurs in de volle breedte op de voorbumper geschilderd had: ‘Veger en Blik’. Mosselaar in Dongen had er ook. Zo te zien liep hij in 1971 helemaal op zijn laatste benen, maar nog altijd goed genoeg om de wrakken te verslepen.
Rijden Maarten Swarts en Theo Barten zelf ook nog iets ouds? Barten niet, al is hij het merk Citroën door de jaren heen trouw gebleven. Hij verplaatst zich in de Berlingo van zijn vrouw, waar zijn racefiets in past. Illustreren en ontwerpen, waar hij nog steeds zijn brood mee verdient, doet hij ook allang niet meer met de hand, maar met PhotoShop op een Mac.
Swarts heeft wel een iets heel ouds en bijzonders: een originele Volkswagen Kübelwagen uit de Tweede Wereldoorlog. Met clubritten doet-ie neite meer mee. ‘Moet je de hele dag in zo’n colonne rijden, met zo’n gezicht van kijk mij eens. Als er gepauzeerd wordt, dan gaan de motorkappen open. Staat er weer zo’n wijsneus naar een schroefje te wijzen om uit te leggen dat dat er niet thuishoort. Daar heb ik het helemaal mee gehad.’
Misschien toch maar ombouwen tot een frituurkar.
‘Frituur Zorro’ (ondertitel: ‘Een tweede leven voor legertrucks’).
Auteurs: Theo Barten en Maarten Swarts; 172 blz., te bestellen via internet, frituurzorro.nl , 35 euro.
Barten en Swarts staan dit weekeinde in Eindhoven op de DAF Museum Dagen, zie: www.dafmuseum.nl
Er komt nog een deel twee over Duitse, Italiaanse en Franse voertuigen. Frans Barten, broer van Theo, is een van de fotografen.