Toen ik langs de nieuwbouw bij de voormalige Kamer van Koophandel aan de Mozartlaan in Breda fietste vroeg ik me af waar het tableau met de Schikgodinnen gebleven was; Clotho, Lachesis en Atropos. De Oosterhoutse beeldhouwer Niel Steenbergen (Steenbergen, 18 april 1911 – Oosterhout, 8 maart 1997) bikte en hakte het ook wel ‘Ariadne’ genoemde halfronde tableau in 1946 en 1947 uit Franse kalksteen, ter gelegenheid van het zilveren jubileum van de NV Hollandse Kunstzijde Industrie (HKI). Zie ook: De Vergeten Gildewijk.

Het was een geschenk van de centrale ondernemingsraad aan de directie en kreeg een plaats bij de ingang van ‘De Kunstzij’ aan de Markkade. Toen het nieuwe industrieterrein aan het Spinveld – met daarop ook de nieuwbouw van Dagblad De Stem – begin jaren tachtig werd ontwikkeld moesten de gebouwen van Enka – opvolger van de HKI – gesloopt worden.

Tijdens de laatste bijeenkomst van de ondernemingsraad van Enka Breda op 17 september 1983 werden de Schikgodinnen door de raad van bestuur van Enka ‘om niet’ aan de gemeente aangeboden. Burgemeester Willem Merkx heeft het vervolgens ‘Onder voorbehoud van de bewilliging van de raad aanvaard’, en nadat die akkoord ging is het gerestaureerd. De vraag wat er mee te doen was al bij voorbaat beantwoord in die raadsvergadering van september 1983.

Want het kunstwerk was de gemeente aangeboden ter blijvende herinnering aan Charles Stulemeijer, de oprichter van de HKI, en aan de onderneming zelf, ‘die vele jaren van grote betekenis is geweest voor de stad en waarmee zeer vele van onze inwoners verbonden waren’.

De afscheid nemende directie en ondernemingsraad van Enka hadden ook al bedacht waar het kunstwerk herplaatst zou moeten worden, dus ook daar hoefden Merkx, zijn wethouders en de raad niet meer over na te denken. Hetgeen maar goed was, gezien de raadselachtige omzwervingen en spoorloze verdwijningen van andere stukken erfgoed uit ons aller Bredase verleden.

Hoe dan ook, op zaterdag 9 juni 1984 werd het beeld aan de Mozartlaan voor de tweede keer onthuld, ditmaal door Frank Tiesing, destijds directeur van Cultureel Centrum De Beyerd, weer in aanwezigheid van Niel Steenbergen. Die was er 36 jaar eerder ongetwijfeld ook bij, toen het op vrijdag 28 november 1947 voor de eerste keer feestelijk gepresenteerd werd. Charles Stulemeijer (1880-1968) leefde toen nog, dus ik neem aan dat die er ook was, maar van die plechtigheid heb ik geen foto kunnen vinden. Charles Stulemeijer was de reden dat de Schikgodinnen in 1984 naar de Kamer van Koophandel verkasten, overeenkomstig het aan de gift verbonden voorstel van de Enka.

‘Na afweging van diverse mogelijkheden’, zo is te lezen in de notulen van de gemeenteraad, ‘gaat onze voorkeur uit naar plaatsing van ‘Ariadne’ bij de ingang van de Kamer van Koophandel aan de Mozartlaan. De belangrijkste overwegingen hiervoor zijn de vele bindingen tussen Charles Stulemeijer en HKI en Enka met de Kamer van Koophandel, gedurende een lange reeks van jaren, en omdat de Kamer van Koophandel een ontmoetingsplaats is voor het bedrijfsleven. De plaats biedt ook een redelijke bescherming voor het werk dat te kwetsbaar is om vrij in de stad te plaatsen’.

Daar zat wat, die laatste opmerking, maar op de enige kleurenfoto die ik heb kunnen vinden is te zien dat het door de Kamer van Koophandel danig verwaarloosd is. Op die foto, van 1999, aangetast door zwart uitgeslagen algen – de vervuiling van de Zuidelijke Rondweg zal er ook een rol in gespeeld hebben – zag het er uit als een Maya ritueel dat net door Indiana Jones ontdekt en uitgekapt is.

Goed, inmiddels is het 2021, de Kamer van Koophandel is gesloopt, waar zijn de Schikgodinnen, en hoe staan of liggen ze er bij?

Na een rondje mailen en bellen langs vertegenwoordigers van de Stichting Niel Steenbergen, de Kamer van Koophandel en Dingeman Kuilman van het Breda’s Museum mag ik in commissie aannemen dat het goed en veilig opgeslagen; ergens in of op een depot van de Gemeente Breda. Gezien de staat waarin het op die foto van 22 jaar geleden verkeerde mag ik hopen dat het schoongemaakt en droog opgeslagen is.

Maar; wat nu? Bij de gemeente Breda, officieel nog steeds eigenaar van het beeld, worden kennelijk geen plannen gekoesterd met betrekking tot restauratie en herplaatsing, al dan niet in de openbare ruimte. Dochter Mirjam Steenbergen: ‘Het staat, als het goed is volgens onze laatste informatie, ingepakt op een gemeenteterrein van Breda. Er zou een nieuwe bestemming voor gezocht worden. Wij zouden herplaatsing natuurlijk dat van harte toejuichen, het werk wordt er niet beter van op deze manier en het is toch gemaakt om gezien te worden. Dank voor je belangstelling!’
Een ander concreet initiatief levert voorzitter Jan Schipper van ‘Stichting Niel Steenbergen en Oosterhout’, waar Niel Steenbergen ongeveer de helft van zijn leven gewoond en gewerkt heeft. Dat er uiteindelijk een spelfout op de bordjes terecht kwam toen er een straat naar hem genoemd werd – Niels in plaats van Niel – alla, kan gebeuren, die is verbeterd.
Jan Schipper zou graag zien dat het tableau opgenomen zou worden in een van de gevels van de nieuwbouw van het Oosterhoutse stadskantoor aan het Slotjesveld. ‘Omdat het ook allerlei elementen bevat die goed bij het nieuwe stadskantoor passen’.

Als je het mij vraagt heeft Visser een punt, maar dan vooral en alleen maar omdat het Breda kennelijk niet veel interesseert wat er met het beeld gebeurt.

Want als ik iets over het hoe en het wat van het kunstwerk lees, bijvoorbeeld op de blog ‘Kunst in Breda‘ zou ik niet weten wat het kunstwerk met Oosterhout te maken heeft, behalve dan dat Niel er toevallig woonde.

Citaat: ‘Het werk toont een afbeelding uit de Griekse en Romeinse mythologie en het verbeeldt op symbolische wijze het spinnen van de levensdraad, maar ook de lengte daarvan en het definitieve einde. De drie afgebeelde schikgodinnen zijn de schiksters van het eeuwige noodlot, die met hun attributen in de hand het geschapene beheersen. Clotho (links) aan het spinnewiel staat de spinster, die de levensdraad spon. Lachesis (midden) de lotbeschikster bepaalt de lengte van de levensdraad van elke mens; hoe langer de draad, hoe langer de persoon bleef leven. Atropos (rechts) de onafwendbare knipte de levensdraad van de persoon door wanneer zijn of haar tijd om was. In de rand van het beeldhouwwerk wordt het hele productieproces van het rayongarenbedrijf uitgebeeld.’

Daar is geen woord Oosterhouts bij, maar als ze er in Breda niks voor weten te verzinnen, dan zou ik het aan Oosterhout schenken. Als zou het misschien beter zijn om het beeld daar binnen in de publiekshal op te nemen. Dan is het niet alleen tegen vandalisme beschermd, maar ook tegen de weersomstandigheden. Want met dat Franse kalksteen ben je nooit klaar met schoonmaken en restaureren.

Foto’s: Johan van Gurp, Dagblad De Stem, Stadsarchief Breda.